کوپه شماره ٧

وای چه خبره این جا. چی شده باز دمونستریشنه یا شایدم بازم تو مجلس خبریه؟ آخه این همه مردم برای چی جمع شدند؟ شاید باز یک اتفاق سیاسی چیزی شده هان؛ شایدم جشن... اما نه بعضی از مردم سیاه پوشیدند. حتما یک واقعه سیاسی چیزیه. سلام آقا خوبید؟ هی آقا با شما هستم. شما منو می بینید؟ آره شما منو می بینید؟ ای بابا نکنه برای شوما هم نامریی هستم؟ من این جا هستم رو به روی شما نمی بینید؟ شوما چی خانوم با شوما هستم! شوما چی منو نمی بینید؟ ای بابا انگار هنوز هم کسی این جا منو نمی بینه. اما نه انگار شوما منو می بینی؟ نه نمی بینی؟ می خندی آره ظاهرا یکی پیدا شد که ما رو دید. شوما می دونی این جا چه خبره. هان. می بینی این همه مردم جمع شدن برای چی؟ اصلا این جا کجاست؟ تهرانه. اما تهران که این شکلی نبود. این همه ساختمون بلند و عجیب غریب... البته خوب راس می گین من خیلی ساله این جا نبودم ... چند سال نمی دونم. هی آقا شما چه صدایی دارین ها. چه صدای گرم و دلنشینی مثل صدای آقای ما توی وجود آدم رو می لرزونه.... می بینید چه خبره. این همه آدم عادیه این جا ؟ اون موقعی که من تو تهران بودم این قدر آدم توش نبود....هان خیلی ساله که از این شهر رفتم. جایی هم نبودم همین دور و برا بودم همین نزدیک شهر. ........ نگفتین این جا کجاست؟ تهران... اونو که فهمیدم اما این جا شبیه هیچ کدوم از خیابون های نیست که من می شناختم. حتما یک خیابون تازه سازه... چی جزو خیابون های قدیمه. شما بهش چی می گین؟ حافظ ......نشنیدم. ای بابا من بزرگ شده تهرانم. از بچگی. بابا من بچه بهارستانم. تو مدرسه علمیه درس خوندم. علمیه دیگه کنار مدرسه سپهسالار. بعدشم کالج البرز زمون خود مسیو جردن بودم..... چی شوخی می کنید باورم نمی شه کالج البرز یعنی این جا یوسف آباده... پس چرا این قدر فرق کرده. بخصوص این عمارت قشنگ این جا نبود. باور کنید من چند سال از همین جا می رفتم این باغ و این عمارت این جا نبود........ من خیلی ساله. اما نمی دونم چقدر آخه می دونید اون جایی که من هستم زمون خیلی اهمیت نداره. یعنی برات فرق نمی کنه که زمان چطور می گذره. ... بهم نمی آد که زمون مسیو جردن کالج البرز درس خونده باشم. شاید شما راست بگید آخه اون جایی که من هستم سن و سال هم اهمیت نداره راستشو بخواین هیچ کس پیر نمی شه. شاید به خاطر این که زمان اون جا اهمیت نداره.... ولی خودمونیم این جا چقدر شلوغه آقا مثل اون روزیه که من از تهران رفتم. آره دیگه همون روزی که مثل امروز شلوغ شده بود. اما این جا نبود طرف یوسف آباد خیلی خبری نبود. راستی اون موقع ها پایین تر از کالج باغ سفارت روس ... نه راستی سفارت شوروی بود. اره قبلش بهش می گفتن پارک اتابک... سفارت شوروی هنوز هست.... چی باز شده سفارت روسیه... آقا می گم این شهر خیلی عوض شده. حتما کنارشم سفارت انگلیسه....آره همون جاست. اما قرار بود دیگه نباشه. یادش بخیر اون سالا همون سال آخری که من این جا بودم قرار بود دست انگلیس کوتاه بشه. آقای نخست وزیر اون موقع که نماینده مجلس بود تونسته بود نفت رو ملی کنه. وای چه روزایی بود مضطرب می رفتیم دم مجلس تا خبر از کمسیون نفت بگیریم. جوون بودیم دیگه راستش من تنها نبودم با سه تا از دوستام بودم. همراه با یه تعداد همسن و سال های خودمون. من می خواستم توی دانشگاه تهران برم حقوق بخونم. آخه من عاشق آقای نخست وزیر بودم.اونم حقوق خونده. درسته از خونواده سلطنت قبلی بود و داییش و بابا بزرگش شاه بودند اما دلیل نمی شد که مثل اونا باشه. بهر حال نوه وزیر دفتر بود. .... وای آقا ببین این جا همین طور داره شلوغ تر می شه.... می گفتم از اون روزهایی که ما جوون بودیم. می خواسم برم خواسگاری مونس دختر همسایه امون. خونه اونا تو کوچه کناری ما بود. از روی پشت بوم می دیدیمش. می رفت مدرسه ناموس. موهاشو دو تا می بافت و می انداخت روی اون ارمک توسی اش. آره اون روزهایی که من از این شهر رفتم شهر مثل همین امروز شلوغ بود. شاه نخست وزیر را کنار گذاشته بود و به جاش فاتح آذربایجان رو گذاشته بود.... خونه نخست وزیر جدید یک کم پایین تر از همین جاست. پیرمرد گفته بود کشتی بان را سیاست تازه آمده. اما ما داغ بودیم. ما نخست وزیر قبلی رو می خواستیم که به فکر مردم بود. برای همین شهر شلوغ بود. می رفتیم مخبرالدوله ... آره مخبرالدوله به سمت بهارستان و مجلس. چه خبر بود مردم نخست وزیر را می خواستند. آقا هم حکم داده بود نخست وزیر تازه غیر قانونی است. تا اون روز.... مثل همین امروز بود گرم و توی دل تابستون.... ای بابا این جا خیلی شلوغه این آقاهه که اون بالا واساده چقدر داد می زنه. من نمی فهمم چی می گه شما می فهمیدید؟ شاید داره نطق می کنه. شاید... هان از اون روز بگم چی بگم آقا صبح اون روز مثل روزای دیگه رفتیم طرف مخبر الدوله بازم شلوغ بود این بار جدی می خواستیم که نخست وزیر ما بیاد. داشتیم دموستریشن می کردیم که یک هو آژان ها ریختند. اما فقط آژان نبودند. نیروهای گارد هم بودند. با یوزی های جنگی و تانک. از طرف توپخونه می آمدند. بعضی هاشونم از طرف خیابون علاالدوله که تازه شده بود فردوسی. ما دویدیم به سمت خیابون اکباتان اون نامردا داشتند گلوله بارون می کردن. من و دوستام رفتیم تو پناه یک دیوار خرابه. آژان ها دنبالمون اومدند و بعد یک یوزی ارتشی اومد و تیراشو گرفت طرف ما. آقا شما نمی دونید یک لحظه دیدم یک چیزی عین یک آتیش اومد خورد به همین جا... این جا روی سینه ام. همه وجودمو آتیش زد. درد امونم رو برید. میون درد صدای دوستامو می شنیدیم که صدام می زدند. دیگه هیچ نفهمیدم. اینا همین جا می بینید؟ هنوز جاش هست. ... آره چشم وا کردم دیدم تو ابن بابویه هستم. همراه بیست و نه نفر دیگه که همراه من اون روز به دست گاردی ها افتادند. رفتید اون جا... اون روز توی ابن بابویه چه خبر بود عین همین امروز ... آهان فهمیدم چه خبره. اونا اون تابوت رو می بینید اونا روی دوش مردمه. آهان این جا باز یکی دیگه مرده.... چی راست می گید این شمایید که این جا روی دوش مردم هستید؟ شما... باورم نمی شه شما توی دمونستریشن نمردید؟ مردم این قدر شما رو دوست دارند.... هنرمند بودید باور نمی کنم فکر می کردم قهرمان های وطن فقط اون کسایی هستند که جلوی تیر می روند. مردم عین زمان ما پولیتیکی نیسستند نه؟ همینه. حال مردم اعتراض نمی کنن که شاه... چی شاه رفته چند ساله... خوب حتما برای همینه. اما خوب....... نه معلومه مردم شما رو خیلی دوست دارند که این طور اومدند. گفتید شاه رفته. شنیده بودم تهران خیلی عوض شده... اون آقاهه کی بود اومد حرف زد دیدی مردم چرا یک دفعه این جور صداشون رفت بالا.... اما مردم خیلی دوستت دارند آقا . چه می دونم من خیلی ساله توی این شهر نبودم. اسمم مهم نیست یکی از اون سی نفری که همزمان با هم توی یک روز اومدند ابن بابویه. روی اون سکو هستند. توی اون روز که رفتم 30 تیر بود. 30 تیر 1331 ...

یک بار نوشتم سفر برای هر کسی معنی دارد و تکراری است که باز بگویم سفر یعنی یافتن آبی تازه ای از آسمان و من در هر سفری در جستجوی رمز این آبی هستم.
نوشته بودم از سفری که به همراه تعدادی از دوستانم در منطقه خاورمیانه. سفری که نقطه شروعش اگر چه از سوریه و دمشق چند هزار ساله بود؛ اما از بیروت زیبا و کنار مدیترانه شکل واقعی خودش را گرفت. اگر چه مدت زیادی از این سفر گذشته اما یادآوری لحظه هایش برای من آن قدر تازه است که انگار همین الان تمام شده. این سفر یک سفر خاص بود. همراهی ما یعنی من و دوستانم با دوستانی از همه جهان بود. برای یک هدف اشاعه شعار جنگ در منطقه خاورمیانه. در میان جمع دویست و چند نفری ما دوستانی از همه رنگ و همه زبان و همه شغلی از همه جای جهان بود. دوستانی که دوستانه دست گرمشان را به سمت تو دراز می کنند. اما این داستانی نیست که امشب می خواهم از این سفر بگویم. این بخش ناگفته هایی است که تنها می شود این جا گفت. بخشی از نوشته اولی که به دلیل خودسانسوری حذف شد:
این جا بیروت است. شهری در میانه اقوام و ادیان مختلف. از هر کسی که می پرسی چه مذهبی را می گوید:« شیعه، سنی، دروزی، مارونی، علوی، کاتولیک، پروتستان، ارمنی.» این جا بیروت است شهری که تو را اگر خودت باشی دوست دارند. اما نه تنها زمانی که بدانند تو از اهل کجایی؟ وقتی از ایران می آمدم همه اش در حال مرور اخبار از وضعیت منطقه ای بودم که قرار بود به آن سفر کنم و بیشتر از همه اخباری که می شنیدم از لبنان و دوستی میان ایرانیان و لبنانی ها خبر می داد. اما این جا در بیروت و لبنان می فهمم که چقدر اشتباه می کنم. این جا که هستی کسی هویت تو را قبول ندارد. به جز سوریه برای گرفتن ویزای کشورهای دیگر برای پاسپورت های قهوه ای که مهر ملیت ایرانی را دارد بسیار سخت است. برای رفتن به اردن از چندین ماه قبل درخواست ویزا کرده ایم. لبنانی ها البته کمتر اذیت کردند. اما این همه داستان نیست. بیروتی ها خیلی خونگرم هستند. نژاد و چهره و لهجه اشان با عرب های دیگر کشورها فرق می کند. یکی از دوستانی که در طول سفر با او آشنا شدم می گوید ما هر ساله صدها لغت جدید به زبانمان اضافه می کنیم. وقتی در دهکده ای نزدیک به بیروت هستیم در جواب زنی جوان که مشتاقانه از من هویتم را می پرسد می گویم ایرانی چهره اش در هم می رود. سری تکان می دهد و می گوید:« ایران را دوست ندارم. » می پرسم که چرا؟ می گوید:« چرا دولت شما نمی گذارد صلح در لبنان مستقر شود؟ چرا از حزب الله حمایت می کند؟» می خواهم پاسخی بدهم اما چیزی ندارم بگویم. به یاد جمع جوانان هفده هجده ساله ای می افتم که زمان آمدن به سوریه در انتهای هواپیما بودند. زمانی که داشتم به طرف دستشویی هواپیما می رفتم دیدمشان. سی چهل نفری بودند. با هیکل های درشت و قیافه هایی خشن. زمان پیاده شدن هم تنها کسانی که از در پشت هواپیما بیرون رفتند . همان زمان بود که شنیدم این ها گروهی از جوانان حزب الله هستند که با حمایت ایران برای دیدن دوره های رزمی به ایران آمدند. نمی دانم راست و دروغش را نمی دانم.
در همین فکر ها هستم که می بینم زن جوان به سمت دوست دیگری می رود. به سمت دوستی که اهل ترکیه است و با اشتیاق با او حرف می زند. مثل او کم نیستند. در این چند روزه خیلی ها را دیدم که از دیدن ایرانی ها خوشحال نیستند. چه می دانم شاید گناه جنگی را که چند روز بعد قرار است در میان همشهری ها در بگیرد را به گردن ما می اندازند. همان شب است که در مجلسی که یکی از احزاب لبنانی برپاست صاحب جشن قدم همه میهمانان را گرامی می دارد. اما در میان حرف هایش شروع به انتقاد از ایران و سوریه می کند. او از گروه ایرانی می خواهد که به ایرانی ها بگویند که پول هایی که به حزب الله و نصرالله می دهند هزینه بی ثباتی لبنان می شود. ... او حرف می زند در حرف هایش نام ایران و سوریه را می برد. گروه سوری در اعتراض لب به غذا نمی زنند. اما ایرانی ها به شیوه خودشان اعتراض می کنند. با کلام. این نتیجه می دهد. سرپرست انگلیسی گروه میکروفن را در دست می گیرد و می گوید:« ما زنانی هستیم از همه دنیا. زنانی با همه دین و همه جور اعتقادی. من می خوام خوش آمد بگم به دوستانی که از ایران آمدند و همراه ما شدند. دوستانی که آمده اند تا همراه ما سرود صلح بخوانند. من یک زن انگلیسی هستم شاید دولتم را قبول داشته باشم شاید نداشته باشم. دوستان من از ایران نیز شاید موافق کارهای دولتشان باشند و شاید نباشند. اما این مهم نیست مهم این است که ما برای یک هدف مشخص یعنی صلح آمده ایم.» او می گوید و دیگرانی که هستند او را تایید می کنند. بعد از آن به سمت ما می آید و یکی یکی در آغوشمان می کشد. به دنبال او گروه های دیگر می آیند. آمریکایی ها، دانمارکی ها، انگلیسی ها، ترک ها وووو ...
اين‌جا بیروت است. پایتخت كشور درختان بلند سرو ؛ این جا سرزمین پرتقال و زيتون و سدر و صلح و زيبايي است. سرزمین اسطوره ها و افسانه ها. این را به دوست تازه یافته ام سارا می گویم. زمانی که به یکی از همشهریانش به عربی که فکر می کند من نمی فهمم می گوید: آدم ها را با دولت ها مقایسه نمی کنند. با اندیشه هایشان داوری می کنند.» سارا نگاهم می کند و می گوید تو عربی بلدی می گویم:« قلیلا. » اما او می فهمد که بیشتر از یک ذره می فهمم. می گویم:« نگران نباش. مثل تو در این سرزمین کم نیستند. کسانی که می دانند ایران از جنگ متنفر است.» برایش از کودکی می گویم که زیر سایه جنگی ناخواسته و مرگبار گذشت. می گویم: هیچ کس مانند ایرانیان از جنگ متنفر نیست. ما بیش از 2500 سال است که ملت صلح بودیم. به دوستت بگو اگر کمکی که تو می گویی درست باشد؛ من باید بیشتر ناراحت باشم که سرمایه ملی ام صرف جنگ می شود. » می گویم:« بر سر در سازمان ملل شعری به زبان فارسی است که داستان صلح همه دنیا است. ما صدها سال است که می گوییم بنی آدم اعضای یکدیگرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند» این ها را می گویم به تصویر حنظله روی دیوار آن سوی حصار می بینم که پشت کرده به ما و رو کرده به مدیترانه از پس آجرهای دیواری که رویش نقش بسته خیره شده است.
این ادامه دارد.........

عکس از خودم. حنظله بر دیواری رو به روی مدیترانه

از روزهایی که در آن مجبورم خبر حادثه ای غیر منتظره یا خبر درگذشت هنرمندی را بدهم دوست ندارم. حس بدی دارد. زمانی که خبر درگذشت یک هنرمند می آید مجبور می شی که به سرعت یک خبر حالا بستگی داره به اهمیت اون آدم و یا حادثه و این که توی روزنامه هستی یا توی خبرگزاری آماده کنی و بری سراغ زندگی نامه و تلفن زدن به آدم هایی که اون رو می شناختند. توی این لحظات اصلا حس خوبی ندارم. البته خوب این حس را اضافه کنید به این که ممکن باشه هنرمندی که درگذشته را بشناسی و آثارش را دیده باشی و احیانا اون آدم را دوست داشته باشی. امروز هم از صبح از همون روزها بود. با همه احساس بدش. صبح که رفتم سر کار اول صبحی خبر رسید که خسرو شکیبایی بازیگر سینما و تئاتر در گذشته. خبر ناگواری بود. نمی دونم چرا یک دفعه تصویر او با آن کلاه و شال گردن روبروی موزه سینما به یادم آمد که با آن زنگ همیشگی صدا تکرار می کرد سال نوی سینما ایران مبارک باد ببیست و ششمین جشنواره بین المللی فیلم فجر. و آن سوت دلنشین که همراه با فجر گفتنش در سینما می پیچید و هنرمندانی که هی تکرار می کردند. بعد یاد آن آخرین دیداری افتادم که او را دیدم که تنها کسی بود که خاک صحنه را بوسید و روی سن تالار وحدت رفت تا در آخرین روزهای زندگیش یکی از 5 بازیگر ماندگار سینمای ایران بعد از انقلاب باشد. بازی های شکیبایی را خیلی دوست داشتم. بخصوص توی نقش مراد بیک توی روزی روزگاری اون جایی که قرار بود یک پشته خار رو جمع کنه و ببره پیش خاله لیلا، یا توی نقش مدرس توی تله تئاتر مدرس اون جایی که داره نطق مشهور مدرس را توی مجلس می خونه، تا نقش حمید هامون اون جایی که می گفت:« اگه من قراره اونی باشم که تو می خوای که دیگه من من من نیست.» تا ...
من هم مثل خیلی از هم نسل هام سال ها با نقش های شکیبایی زندگی کرده بودم. با اون همراه شده بودم و همراه گریه هاش گریه کرده بودیم و همراه خنده هاش که خیلی خاص بود خندیدم. من سال هاست در جواب دوستام که می پرسند چطوره است؟ می گم :« حال همه ما خوب است، اما تو باور نکن.» این جمله من را به یاد خسرو شکیبایی می اندازد با آن صدای زنگداری که شعر می خواند. هر چند که می دانم این شعر ها مال سید علی صالحی است. حالا شکیبایی هم رفته است مانند خیلی از هنرمندانی که در کنارمان زندگی کردند و امروز نیستند. مثل اکبر رادی، مثل علی حاتمی خیلی های دیگر و تنها چیزی که برای ما از آن ها مانده همین نقش هاست: یعنی که ما تنها می مانیم
تا نشنه در اوقات آواز و اشتیاق بمیریم
تا به یاد بیاوریم که از توجیه تبسم خویش ترسیده ایم
تنها شما شاهد باشید
تمام تقصیر ما
عبور از پشته ی پلی بود بود
که نمی دانستیم آن سوی ساحلش دریا نیست
آن سوی ساحلش باد می آید و
آدمی از آواز آدمی
خبر به حیرت رویا نمی برد

من راه خانه‌ام را گم کرده‌ام ری‌را
ميان راه فقط صدای تو نشانیِ ستاره بود
که راه را بی‌دليلِ راه جسته بوديم
بی‌راه و بی‌شمال
بی‌راه و بی‌جنوب
بی‌راه و بی‌رويا


من راه خانه‌ام را گم کرده‌ام
اسامی آسان کسانم را
نامم را، دريا و رنگ روسری ترا، ری‌را
ديگر چيزی به ذهنم نمی‌رسد
حتی همان چند چراغ دور
که در خواب مسافرانْ مرده بودند!
من راه خانه‌ام را گم کرده‌ام آقايان
چرا می‌پرسيد از پروانه و خيزران چه خبر
چه ربطی ميان پروانه و خيزران ديده‌ايد
شما کيستيد
از کجا آمده‌ايد
کی از راه رسيده‌ايد
چرا بی‌چراغ سخن می‌گوئيد
اين همه علامت سوال برای چيست
مگر من آشنای شمايم
که به آن سوی کوچه دعوتم می‌کنيد؟
من که کاری نکرده‌ام
فقط از ميان تمام نامها
نمی‌دانم از چه "ری‌را" را فراموش نکرده‌ام


آيا قناعت به سهم ستاره از نشانیِ راه
چيزی از جُرم رفتن به سوی رويا را کم نخواهد کرد؟


من راهِ خانه‌ام را گم کرده‌ام بانو
شما، بانوْ که آشنای همه‌ی آوازهای روزگار منيد
آيا آرزوهای مرا در خواب نی‌لبکی شکسته نديديد
می‌گويند در کوی شما
هر کودکی که در آن دميده، از سنگ،‌ ناله و
از ستاره، هق‌هقِ گريه شنيده است
چه حوصله‌ئی ری‌را!
بگو رهايم کنند،‌ بگو راه خانه‌ام را به ياد خواهم آورد
می‌خواهم به جايی دور خيره شوم
می‌خواهم سيگاری بگيرانم
می‌خواهم يک‌لحظه به اين لحظه بينديشم ...!


- آيا ميان آن همه اتفاق
من از سرِ اتفاق زنده‌ام هنوز!؟

سفر برای هر کس معنای خاص خودش را دارد. مانند سایر مفاهیم به اندازه آدم های روی زمین تعریف برای سفر هست. سفر برای

من که قبول ندارم آسمان همه جا یک رنگ است، یعنی درک رنگ آبی آسمان های مختلف. یعنی آشنا شدن با آدم های تازه و نفس کشیدن در هوایی که آن ها نفس می کشند. یعنی شمردن ستاره هایی که تا به حال نشمرده ام. سفرم را در چند کشور خاورمیانه با همین معنا آغاز کردم. سفری که برای ما یعنی من و دوستانم رنگ دیگری هم دارد. این سفر برای ما یعنی همراهی با گروهی از زنان سراسر جهان برای انتشار پیام صلح.

پیش از این که سفر دو هفته ایم را آغاز کنم، بیشتر از همه هیجان دیدن لبنان را دارم. این چند وقته که مقدمات سفر را آماده می کنم مقابل این جمله که قرار است در بخشی از این سفر چند روزی را در لبنان و بیروت باشم، جوابی مشابه می شنوم که یکی از زیباترین شهرهای دنیا را خواهم دید. شنیدن این جمله هرچه به لحظه رسیدن به این سرزمین نزدیک می شوم شوق دیدار از آن سرزمین را بیشتر می کند و کنجکاوتر.

نقطه آغاز سفر اما به دلیل جا ندادن ایران ایر به بیروت از تهران به دمشق و قدیمی ترین پایتخت جهان آغاز می شود. از دمشق تا مرز لبنان چیزی کمتر از یک ساعت و نیم راه است. از آن جا تا بیروت هم حدود یک ساعت. اما با معطلی که در مرز طبیعی است دو ساعتی به این زمان افزوده می شود و زمانی که به سمت پایتخت لبنان حرکت می کنیم تقریبا غروب آفتاب است.

در تمام مسیر به سمت بیروت به یاد تعاریفی هستم که این سو و آن سو از بیروت شنیده ام و با خودم فکر می کنم آیا ورودی شهر هنوز آن طاق بزرگی که ناصرخسرو قرن چهارم از آن گفته هست، یا نه؟:« طاقی سنگین دیدم ، چنان که راه به میان آن طاق بیرون می رفت ، بالای آن طاق پنجاه گز تقدیر کردم . و از جوانب او تخته سنگهای سفید برآورده چنانکه هر سنگی از آن زیادت از هزار من بود . و این بنا را از خشت به مقدار بیست گز برآورده اندو بر سر آن اسطوانه های رخام بر پا کرده ، هر یکی هشت گز ،و سطبری چنانکه به جهد در آغوش دو مرد گنجد . و بر سر این ستونها طاق ها زده است به دو جانب ، همه از سنگ مهندم ، چنان که هیچ گچ و گل در این میان نیست. »

از مرز سوریه به سمت بیروت برعکس آن سوی مرز در جاده ای تقریبا کوهستانی است. در کتاب ها خوانده ام که بیروت در مرکز کشور باریک و کشیده لبنان است. شهری که از یک سو ساحل مدیترانه و از سوی دیگر کوه های بلند و همیشه پر برف آن را در خود گرفته است. وقتی کوه ها را پشت سر می گذاری، شهر با چراغ های روشن مقابل نگاهت قد علم می کند و می بینی که نه اثری از آن ستون ها است و نه اثری از هیچ دروازه دیگر.

با آن که شب بهاری تازه آغاز شده اما خیابان های شهر خیلی شلوغ نیست. آن چه از لحظه ورود به شهر از کسانی که پیش از این بیروت را دیده اند این است که شهر ظاهر آرامی ندارد. این را بعد از گذر از چندین خیابان اصلی شهر می توانی به راحتی متوجه شوی. سربازانی که جای جای شهر ایستاده اند و تانک ها و موانعی است که در هر گوشه ای می توانی ببینی. انگار بیروت زیبا در دلش دلهره ای شوم دارد. به هتل که می رسیم خسته تر از آن هستیم که بشود گشتی حتی در خیابان کنار هتل زد.

فردا صبح اما اگر قرار است فرصت دیدن یکی از زیباترین شهرهای عالم را از دست ندهی باید صبح زود از خواب بیدار شد. شهر از صبح خیلی زود از خواب بیدار شده است.

خیابان زیبای الحمرا که هتل ال الرمارلی در آن قرار دارد سنگفرش است. کلیسایی کاتولیکی که درست چند قدمی آن قرار دارد نشان از آن است که در منطقه مسیحی نشین شهر هستیم و گذر از این خیابان که سربالایی تندی دارد؛ است که مدیترانه را با آن آبی بی وسعت می بینی.

اينجا بيروت است. عروس شهرهاي خاور ميانه. شهري كه تنها يك شهر نيست، معنایی از زندگی و مرگ است. شهری زیبا در چهارراه تمدن ها که هنوز مانند خود لبنان اقوام و ادیان مختلف در کنار هم زندگی می کنند. شهری بازمانده از دوره تمدن فنیقی ها و کنعانیان که بیشتر از 3000 سال پیش نخستین قوم دریانورد بودند و نخستین الفبای جهان را ابداع کردند.

این جا بیروت است. شهری در میانه اقوام و ادیان مختلف. از هر کسی که می پرسی چه مذهبی را می گوید:« شیعه، سنی، دروزی، مارونی، علوی، کاتولیک، پروتستان، ارمنی. هر جای شهر مخصوص یکی از گروهای مذهبی است:« این دروازه حد حائل میان بخش مسیحی نشین بیروت و بخش دروزی نشین آن است.» این را سارا می گوید. دوست تازه لبنانی ام که قرار است به همراه دوست دیگرش زینا راهنمایمان در این سفر چند روزه باشد. 22 ساله است و شیعه زیدی، دانشجوی رشته ادبیات انگلیسی. چهره و کشیده گی چشمانش من را یاد نقش برجسته های مصری می اندازد. وقتی به او می گویم می خندد و شاید اجدادم مصری بودند. بعد به جایی در میان دریا اشاره می کند و می گوید: به آن صخره که میان آن است؛ صخره خودکشی می گویند. مردم روی آن می ایستند و خودشان را در آب می اندازند.» و من به آبی سیر مدیترانه نگاه می کنم و مرگی خود خواسته در میان آن آبی بی کران.

آن چیزی که بعد از خیابان های پست و بلند و ساختمان زیبا و میدان های بزرگ و پر گل در بیروت نظر را به خود جلب می کند حال و هوای سیاسی است که در آن به چشم می خورد. در جای جای شهر تصاویر بزرگی از مردان سیاسی کشور بر دیوار و خیابان ها نصب است. تصاویری که بعدا نام هایشان را یاد می گیرم:« ولید جنبلاد،میشیل عون، فواد سینیوره، سمیر جعجع، سید حسن نصرالله، سعد حریری پسر رفیق حریری نخست وزیر فقید لبنان که در سال 2005 بعد از ترورش این کشور همچنان فاقد نخست وزیر است.» فاروق دوست دیگری که او هم شیعه و علوی است، بعد از گذشتن از مقبره حریری می گوید:« قرار است تا نخست وزیر را سرانجام انتخاب کنند و برای همین گروه های سیاسی خودشان را درگیر انتخاب کرده اند.»

ما به سمت جنوب بیروت حرکت می کنیم. این را بیشتر شدن عکس های سید حسن نصرالله نیز نشان می دهد. جنوب بیروت محل حضور حزب الله و شیعیان است. سارا ساختمان هایی را نشان می دهد که جای زخم گلوله را در جای جای خود دارند. می گوید برخی یادگار درگیری های داخلی و بخش بیشترش از جنگ 33 روزه اسرائیل با لبنان است. همان جنگی که با جسارت و ایستادگی حزب الله به رهبری سید حسن نصرالله به نفع لبنان به پایان رسید. در جای جای لبنان می توانی چیزهای آشنایی ببینی. بانک صادرات، تجارت و نام های دیگر ایرانی.

آن قدر که حواسم به دیدن خیابان ها و ساختمان هاست که متوجه نمی شوم که چهره شهر به ناگاه تغییر کرده است. منطقه ای شلوغ که فقر از در و دیوارش بالا می رود. بی آن که سئوالی کنم نامی آشنا را می شنوم:« این جا صبرا و شتیلا است» جایی که در 1982 در کمتر از یک ساعت خون نزدیک به دو هزار فلسطینی آواره ای که در آن اردوگاه زندگی می کردند به دستور آریل شارون بر زمین ریخته شد. در گوشه و کنار این محله تصاویری از آن کشتار ناجوانمردانه و عظیم بزرگ شده است. اجسادی که چندین روز بر روی زمین می ماند و قصاب صبرا و شتیلا اجازه دفن آن ها را نمی دهد. تا بالاخره سازمان ملل با کندن گوری دسته جمعی همه را به خاک می سپرد. دوستی بوته های رز سفیدی را که دور تا دور محوطه اصلی اردوگاه است را نشان می دهد و می گوید این جا همان گور دسته جمعی است و من چشمانم را از گل های سفید به سمت کودکانی می گردانم که در اطرافم ایستاده اند و به ما نگاه می کنند. کودکانی که در کنار گور کسانشان بدون وطن بزرگ می شوند. به چشمان آبی دخترکی پنج شش ساله که در میان آن همه کودک ایستاده و شاخه گلی را به سمت من می گیرد. نامش را می پرسم و زنی میان سال از آن سوی می گوید:« امل» معنی اش را خوب می دانم یعنی آرزو. زن مادربزرگ امل است. می گوید او تنها بازمانده خانواده پسر بزرگش است که در یکی از حمله های اسرائیلی ها در سال 2005 به بیروت زنده مانده است. می گوید از پنج پسرش یکی مانده و هفت نوه یتیم. با روزی ده دلاری که سازمان های بین المللی به آن ها می دهند. می گوید آرزو دارم در شهر زادگاهم بمیرم. اهل بیت الحم است. من در میان سکوت سرد و چشمان همرنگ مدیترانه امل است که روی دیگر بیروت زیبا را می بینم و بغض می کنم. بی اختیار به یاد این شعر نزار قبانی می افتم:«چگونه امتی می تواند بگرید/ وقتی اشک هایش را از او گرفته اند؟»این جا در این اردوگاه دلتنگ که فقر از آن بالا می رود است که می دانم که هنوز در پس ساختمان‌هاي جديد، ميدان‌هاي بزرگ پر گل، مجسمه‌هاي قهرمانان تاريخي و شخصيت‌هاي معاصر، باغ‌هايي مانند باغ جبران خليل جبران، اقامت‌گاه‌هاي باشکوهي و نيز خيابان‌هاي زیبا آن روی دیگر بیروت اردوگاه هایش هست.

«بیروتی که می شناسم شهري است كه دو چهره دارد؛ يك طرفش صورت زيباي روياهاي شيرين و طرف ديگرش چهره خشن واقعيت. رو به دريا همه وسعت بي‌كرانه است و پشت به دريا، همه آثار گلوله بر روي ديوارهاي شهر. » این را به خالد می گویم. دانشجوی الکترونیکی که در کافه کاستا با او صحبت می کنم. کافه ای که نزدیک هتل در خیابان الحمرا است و جای خوبی برای استفاده از اینترنت مجانی و گپ زدن با جوان های دانشجویی که کتاب ها و لب تاپ هایشان را آورند تا درس بخوانند. بی آن که چیزی در کافه بخورند و وجهی پرداخت کنند. خالد می گوید:«بعد از پایان آن جنگ داخلی لبنان تازه داشت خودش را بازسازی می کرد. اگر اسرائیل بگذارد. » او به جنگ 33 روزه اشاره می کرد. آرزوی او مانند دوستان دیگری که در لبنان زندگی می کنند رسیدن به صلح و آرامش در منطقه است. با این همه شهر با آن که همه جا نظامیان هستند و آبستن حوادث است؛ اما باز هم امنیت دارد. این را زمانی که ساعت دوازده شب فاصله چند دقیقه ای هتل تا کافه را می آیم و دیدن جوان های بیروتی که برای درس خواندن آمدند، نشانم می دهد.

بیروتی ها خیلی خونگرم هستند. نژاد و چهره و لهجه اشان با عرب های دیگر کشورها فرق می کند. یکی از دوستانی که در طول سفر با او آشنا شدم می گوید ما هر ساله صدها لغت جدید به زبانمان اضافه می کنیم. وقتی در کافه به گروهی از جوانان بیروتی که مشتاقانه از من می پرسند کجایی هستی؟ با شنیدن نام ایران واکنش نشان می دهند. دارین دختر 25 ساله ای است که هنر می خواند با شادی کنارم می نشیند و می گوید:« تو از سرزمین حافظ و کیارستمی و مجیدی هستی؟» از فیلم های مجیدی تنها آواز گنجشک ها را ندیده که آن هم تازه ساخته شده. می گوید فیلم سازی را به طور جدی دنبال می کند و دلش می خواهد مجیدی را از نزدیک ببیند و با او حرف بزند. بهترین فیلم کیاررستمی را « ده» می داند. حتی اگر با او هم عقیده نباشم. راشا دوستش اما در یک جشنواره بین المللی فیلمی را دیده که بعد می فهمم فیلم به اضافه ده مانیا اکبری است. می پرسد:« وضعیت فیلم سازی زنان در ایران چگونه است؟» وقتی می گویم ما تعداد زیادی زن فیلم ساز داریم، اسامی برخی را می نویسد تا درباره اشان بیشتر بداند.

بیروت شهر مدرنی است. هر جا که می روی برندهای جدید و مارک های معتبر را می بینی که به در و دیوار است. اما در کنار همین مدرنیته ای که سر شهر بالا می رود نشانه هایی از 7000 سال تاریخ شهر را می بینی. در مرکز شهر در کنار مدرنیسم شهر یادگارهای جنگ و یادگار تمدن چند هزار ساله را از دوره فنیقی ها و کنعنانی ها تا دوره رومی ها را می بینی.

کاخ‌هاي باشکوه که یادآور هزار و یک شب است؛ مسجدهاي تاريخي، کلیساهای کهن مدرسه، مکتب‌هاي قرآن، بازارهاي سنتي و کاروانسراها تا حمام‌هاي ترکي با تزئينات زيبا.

این جا بیروت است؛ شهر طعم ها و مزه های خوب و خوش. وقتی به لبنان می آیی نمی توانی در مقابل غذاهای گوناگون لبنانی مقاومت چندانی کنی. در هر وعده غذایی سعی می کنی از انبوه سالادها و غذاهایی که در بیشتر آن ها روغن زیتون و نخود یک پای ثابت است؛ همه را تست کنی. بخصوص که غذا را در رستورانی سنتی در کنار مدیترانه بخوری.

اين‌جا بیروت است. پایتخت كشور درختان بلند سرو ؛ این جا سرزمین پرتقال و زيتون و سدر و صلح و زيبايي است. سرزمین اسطوره ها و افسانه ها.

درست در چند کیلومتری شهر در کنار شهر جونیه دهکده ای به نام هریسا وجود دارد. دهکده ای که به یک نام مشهور است:«مدفن بانوی مسحیت؛ مریم مقدس»

از جانب بيروت که به سمت این مکان مقدس می روی در هر پيچي تنديس مريم (س) تورا بيشتر به خود مي خواند و به تکرار مي بيني اين عبارت را که مريم اين پرتو سرشار از نور را به مدد مي طلبد تا گناهانمان را عفو کند .

لبنانيها این مجسمه و بنا را گواهي بر عشق و ارادت دايمي خود به بانويشان مريم عذرا مي دانستند و در راه آبادي آن همتي سترگ پيش گرفتند.بعدها دو اسقف اعظم تصميم گرفتند تا بر اين بنا اينگونه نام نهند: " بانوي لبنان"

برای دیدن و گفتن از بیروت زمانی بیش از سه روزی که در آن هستم لازم است تا زیبایی هایش را بگوییم. زمانی که بیروت در میان پیچ های کوه گم می شود؛ به این موضوع فکر می کنم و به یاد آخرین جمله ای که سارا زمان خداحافظی در گوشم زمزمه کرده می افتم مه با مهربانی گفت:« بلدنا بلدکم یا حبیبی» معنی اش را خوب می دانم شهر ما شهر شما. هرچند که نمی دانم درست چند ساعت بعد از آن که شهر را ترک می کنیم باز آتش درگیری خانگی در شهر به راه می افتد و جای جای شهر زیبای سارا، زینا، دارین،امل، خالد و فاروق و زیاد همه دوستان لبنانی ام را زخم می کند.

بیروت با تمام شهرهای دیگری که دیده ایم و دیده اید تفاوت می کند. شهری در چهارراه اقوام و ادیان و احزاب سیاسی که نامش مترادف با صلح و جنگ و اشغال است. شهر مدیترانه، زیتون، لیمو، اردوگاه ها و جوانان مهربان عرب. عروس خاورمیانه در حاشیه امنیت و جنگ.


پ.ن: این مطلب را خیلی دوست داشتم. برای یکی از هفته نامه ها که بماند اسمش چیه نوشتم . اما متاسفانه نه با این فرمت نه با فرمت بعدی که نباید می نوشتم و نوشتم منتشر نشد. به اعتراض شایدم از روی دوست داشتن می ذارمش . یکی از بخش های سفرنامه ام به لبنان است.

عکس از خودم صبرا و شتیلا گل های سفیدی که روی گور دسته جمعی فاجعه صبرا و شتیلا کاشته شده