کوپه شماره ٧

در تمنای نگاهت
پرده نشین شب های
تمام مردان دنیا شدم

پ.ن: اتفاق تازه ای نیست در این شب اول آذر. باز بارونه و این بار همراه شدن با بارون و «بهت نگفتم تا حالا» با صدای ناصر عبدالهی. کاش همیشه این جوری بارون می آمد و می شد رفت تا ته شب خیس خیس شد از بارون و خوند:
بهت نگفتم تا حالا
این که چقدر دوست دارم
اما حالا دارم می گم
بی تو دارم کم می آرم.

دوستت دارم
آن قدر که تو خودت را
دوست داری
دوستت دارم
آن قدر که از من منتفری

پ.ن: خیلی عادت ندارم در مورد نوشته هام این جا لینک بذارم. اما این نوشته به نظر دوستانم نوشته بدی نیست در مورد مدیران موزه ملی است. چون یادداشتی که قرار بود بنویسم را ننوشتم به جاش این مطلب را گذاشتم. هنوز هم فکر می کنم یک نوشته علمی بهتر از خیلی حرف هاست.

غربی عزیزم سلام امیدوارم که خوب باشی. مدتی هست که برایت نامه ای ننوشته ام و از تو نامه‌اي نداشتم. می دانم این قراری بود که خودم گذاشتم اما چه کنم؟ من سر کدام قول و قرار مانده ام که این دومی باشد؟ این را خودت گفتی. گفتي قول و قرار بگذار و بر سر آن نمان. اين رسم زندگي است. این بار این نامه را به زبانی می شناسم که با آن بزرگ شده ام می نویسم نه زبان سومی که هر دوی ما با آن حرف می زدیم. به خطی که نوشتن کلمه آب و زندگی را با آن آموختم. هرچند می دانم به این خط و ربط آن چنان آشنا نیستی. اما می خواهم مانند فال آن روز تو که در کنار مزار لسان الغیب بودیم من به زبان اجدادیم و به زبان حافظ خواندم و تو به زبان مادریت بفهمی بی هیچ واسطه ای. مي‌نويسم و مي‌دانم مي‌تواني بخواني.
مغربی من این روزها عجیب حال و هوای تو را دارم. دلم برایت تنگ شده است. می دانی چرا ؟ چون بعد از مدت ها بار دیگر به همان جایی رفتم که برای اولین بار تو را دیدم. رفته بودم و همان جا ایستادم. روی آن پل که شرق و غرب تاریخ شهر را به هم متصل می کرد. یادم افتاد که تو ایستاده بودی جایی که سایه من رویش افتاده بود و با نگاهی آشنا پرسیدی:« من شما را در خواب ندیدم؟» من نگاهت کردم و لبخند زدم. به تو نه که من هم گمان می کردم تو را جایی میان خواب هایم دیده بودم. شاید هم آن دیدار خواب بود. اين را يك بار ديگر روي پله هاي موزه ملي آن روز كه براي آخرين بار ديدمت هم پرسيدم. بگذريم یادت هست آن روز روي پل از من پرسیدی:« روی این پل به دنبال چیزی می گردی؟» خندیدم و گفتم:« نه می خوام دامن سایه ام را جمع کنم اما شما روی آن ایستاده اید.» و تو كه شتابان از روي سايه ام پايت را برداشتي و هردو خندیدیم. آن روزها چقدر از طعنه همزمان خودم دلم گرفته بود.
مي داني در اين روزهايي كه عجيب هوايي تو بوده و هستم جز سر ميعادگاه حافظ كه نمي‌توانم بروم هر جايي كه با تو بودم را قدم زدم. از پاي آن پل تا ميداني كه به ديد تو زيباترين جاي جهان بود. همان جا نشستم زير سايه آن گنبد فيروزه‌اي كه با هم ايستاديم به انعكاس هفت بار صدايمان گوش داديم يك بار ديگر صدايت كردم و باز هفت بار طنيين نامت را شنيدم. گفتم كه دلم برايت تنگ شده بود. رفتم و كنار آن آب زنده ايستادم. هرچند آن جا ديگر تصوير تو در آب نبود بار ديگر حافظ را به نام هر دومان باز كردم. مي داني اين بار هم خواجه شمس الدين محمد ما حرف دل تو را زد. شايد هم حرف دل من را. حرف اين روزهاي من را:
چندان که گفتم غم با طبيبان
درمان نکردند مسکين غريبان
آن گل که هر دم در دست باديست
گو شرم بادش از عندليبان
يا رب امان ده تا بازبيند
چشم محبان روی حبيبان
درج محبت بر مهر خود نيست
يا رب مبادا کام رقيبان
ای منعم آخر بر خوان جودت
تا چند باشيم از بی نصيبان
حافظ نگشتی شيدای گيتی
گر می‌شنيدی پند اديبان
مي‌دانم چه در دلت مي‌گذرد مغربي من. از من نپرس كه چرا از كجا راه من و تو از هم جدا شد. تو آمده بودي به جستجوي گذشته مشتركي كه پدرانت در سرزمين من به جاي گذاشته بودند. يادت هست آن روز كه در كنار نيلگون بزرگي كه هويت سرزمين من است، در ميانه دعوايي كه ميان هموطن تو هم سرزميني من در مورد تاريخ نامهربان ميان پدران پدرانمان گفتي :« مهم اين است كه امروز ما و شما با خاطره‌اي مشترك قرار است آن چه را رخ داده بدون هيچ غرضي روايت كنيم. همان قدر كه شما نشانه هايي از حمله و تخريب سرزمين تان را نگهداشته ايد ما نيز مهر اشغالگري را بر پيشاني زده‌ايم. اين بناها نشانه دردهاي شما و زخم هاي ماست. » آمده بودي به دنبال مفهومي جديدي از زندگي را از دل خاك بيرون بكشي. من آن جا کنار تو به جستجوی محبتی بودم كه همزبانم هم از من دریغ کرده بود و تو با زبانی تازه از آن سوی غروب خورشید آن را بی منت به من دادی . برای تو زندگی مفهومی جدا از آن چه بود كه من با آن خو كرده بودم. تو به دنبال معناي تازه‌اي از عشق و زندگي بودي. اين را زماني فهميدم كه كنار گنبد فيروزه‌اي آرامگاه حافظ برق اشك هايت را ديدم. تو گفتي اين جا حسي عجيب داري. حسي كه نمي‌تواني در باره‌اش حرف بزني. حسي كه حتي اگر نتواني به زبان حافظ صحبت كني هم هست و مي‌فهمي. »اين را گفتي و اشك هايت فرو ريخت. اشك هايي كه واقعي بود.
مغربي من اما باور كن گناه از هيچكس نبود كه راه من و تو از هم جدا شد. گناه از رنگ خاک سرزمین هایمان بود كه از يكديگر جدا بود. اشکال ما در آسمان هایی بود که قرار بود با هم پیوند بزنیم. می دانم آن روز که آخرین حرف ها زدیم از زیبایی این دو آسمان گفتی. اما می ترسیدم از سرگردانی که در این پیوند خواهد بود. می دانم شاید هم خودخواهی من بود که ترس هایم را با صدای بلند برای تو گفتم.... مي‌دانم اين من بود كه گفتم:« من و تو چه چیز مشترکی داریم پیوند ما قراره شبیه کدوم یکی از ما باشه؟! شبیه تو یا من. هويتش منم يا تو ؟ من و تو مال دو تا دنیا متفاوتیم فهمیدی...» می گفتم و می دانستم تو را می رنجانم. اما تقدير ما در اين جدايي بود.
غربی مهربان و قلندر من چند ماهی است که جعبه نامه هایم خالی از نام توست و من می دانم این خود کرده است. چقدر دلم مي‌خواهد بدانم زبان مادري من را آموختي يا نه؟

ظاهر مارکز در هر موقعیتی می تواند خود را در راس خبرها نگهدارد. هنوز خبر چاپ و پخش یکی از آخرین آثار این نابغه کلمبیایی توی صدر خبرها بود که توقیف و جمع آوری نسخه های کتاب از طرف ارشاد آمد و باعث شد که همه اهالی کتاب خوان در یک عصر پاییزی به کتابفروشی ها برند و نسخه هایی از این کتاب را بخرند. ظاهر این خبر باعث شد تا کتابخوانان کشور کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را راحت کنند و کلیه نسخه هایی که از چاپ اول کتاب با ترجمه خوب کاوه میرعباسی چاپ شده بود را برای خودشان بخرند و شبانه بخونند. البته من از آن کسانی بودم که یکی دو هفته پیش همزمان با پخش این کتاب کتاب را تهیه کردم. گذاشته بودم تا سر فرصت بخونمش اما موضوع جمع آوری کتاب تنها باعث شد تا از طریق کتابفروشی هایی که می شناسم یکی دو نسخه دیگه از کتاب داشته باشم و بعد هم توی یکی دو ساعت بخونم ببینم گابوی بزرگ این بار چه جوری قلمش را تکان داده و رقم زده. کتاب از جمله اول خواننده را با داستان همراه می کند. از همان جایی که می نویسد:«در سالی که سنم به نود رسید، خواستم شب عاشقانه ای دیوانه وار با دختر تازه سالی به خودم پیشکش کنم.» حکایت روزنامه نگاری مجرد که در نود سالگی به دنبال عشق دختری پانزده ساله زندگی اش را تغییر می دهد. دلگادلینا دخترک را می گویم من را عجیب یاد رمدیوس خوشکله توی صد سال تنهایی می انداخت. هرچند که میان این و آن دنیایی فاصله است.

داخلی، شب: سحرگاه است و زندان زرهی در این روزهای میانه پاییز عجیب سرد است. اما او سردش نیست. از آن مرداد سیاه شاید هم پیشتر از آن بود که این سوزش سینه امانش را بریده است. کات
نور ضعیف ، داخلی، شب: سحرگاه است و او به روزهای که گذشته می اندیشد. به روزهایی که همراه با او با مرادش با آن مردی که تنها آمد و تنها ماند، همراه بود. به روزهای جنگ بزرگ. کات
داخلی، راهرو، شب:سحرگاه است و سپیده در راه . با رفت و آمدی که در آن بیرون در راه است و دستانی که او را به سمت جایی می برد، می داند که سپیده فردا را نخواهد دید. هرچند این سوزش سینه راحتش نمی گذارد. چشمانش را می بندد . کات
خارجی ، رو به روی دیوار زندان زرهی، شب :سحرگاه است و او با تنی گرم در آن خنکای نوزدهم آبان ماه ایستاده و در اندیشه یک نام وطنم ایران. نفسی تازه کرد و ناگهان سوزش سینه چندین برابر می شود. کات
خارجی ، روز ، گورستان ، نوزدهم آبان 1386: تا چشم کار می کند ردیف نامنظم گورها . صدای کلاغ ها و باد در هم می پیچد . هیچ انسانی نیست و یک گور سپید رنگ با تاریخ نوزدهم آبان 1332 خورشیدی و کات.
تکراریه که بگم در میان شخصیت های تاریخی ایران یکی از محبوب ترین شخصیت های من دکتر حسین فاطمی جوانترين وزير امورخارجه تاريخ يکصد و پنجاه ساله ايران. مردي که به شهادت دکتر محمد مصدق ايده نخستين ملي شدن صنعت نفت را در خانه دکتر محمود نريمان ارائه کرد و تا آخرين لحظه حيات دمي از اين ايده جدا نشد. نخستين وزير امورخارجه اي که به خود جرات داد تا اعلام قطع روابط سياسي با انگلستان را اعلام کند و در سفارت خانه را ببند. امروز همزمان با پنجاه و چهارمین سالروز شهادت دکتر فاطمی بود. از چند روز پیش تصمیم گرفتم که هر جور شده برم ابن بابویه و سری به گور دکتر فاطمی بزنم. ظهر بود که با پروانه عزیزم رفتیم و بعد از مدت ها گشتن بالاخره آن گور سفید را با نوشته های قدیمی اش پیدا کردیم. حال و هوای ابن بابویه امروز عجیب بود. سکوت عجیبی که همراه با صدای کلاغ ها و باد همراه شده بود. سکوت تلخی که با خلوتی که بر سر مزار دکتر فاطمی بود همراه می شد. انگار هیچ کس یادش نبود که امروز چه روزی است. تنها چند شاخه گلایل سفید روی گور سلطنت خانم فاطمی خواهر دکتر بود. همین. از این همه تنهایی و فراموشی دلم گرفت. نمی دونم چرا یاد خاطراتی افتادم که از سحرگاه نوزدهم آبان 32 شنیده بودم. از مرگ با تب چهل درجه .... از مردی که پنجاه و چهار سال پیش برای وطنش کشته شد و امروز فراموش شده است.
پ.ن:دلم می خواست همه احساسی را که امروز در ابن بابویه تجربه کردم را بنویسم اما خبر تغییر مدیر موزه ملی را بعد از یازده سال حس نوشتنم را گرفت. برای من که حداقل هفته ای یکی دو تا خبر از موزه ملی داشتم حوزه مهم و دوست داشتنی بود، تغییر مدیر یعنی تعطیلی این حوزه خبری. فردا مراسم تودیع آقای کارگر مدیر موزه ملی و معارفه مدیر جدیده. حرف های زیادی هست که توی احتمالا آخرین گزارشی که از موزه ملی ایران دارم می نویسم.

توی این چند سال که به شهرهای مختلفی سفر کرده ام یکی از نقاطی که به ویژه در شهرهای تاریخی توجهم را به خود جلب می کند نام خیابان کوچک و بزرگ است. شاید در نگاه اول این نکته برای هر کسی مطرح شود که نام چه چیزی در نامگذاری شهرها مهم است. این روزها در همه شهرهای کشور خیابان هایی به نام خیابان های ولی عصر(عج) امام خمینی، انقلاب، جمهوری اسلامی و شهدا وجود دارد. اما به نظر من آن چه هر شهری را با شهر دیگری متمایز می کند، را در این نام ها نمی توان یافت. بلکه در نام هایی است که بیانگر اصالت تاریخی یک شهر و جزو مهمترین حوادث تاریخی و شخصیت های مهم آن شهر است. نمی خواهم به نهضت تغییر نام خیابان ها که در ابتدای انقلاب اسلامی در تهران و سراسر ایران به وجود آمد اشاره کنم. تنها ذکر این نکته مهم است که این نام هایی که در بالا به آن اشاره شد نام هایی تغییر یافته خیابان هایی بود که به نام افراد خانواده پهلوی نامیده می شدند. به طور مثال در بیشتر شهرها خیابان های پهلوی تبدیل به خیابان ولی عصر شد و خیابان های شاه به امام خمینی تغییر نام داد. اما برخی از خیابان ها بود که مانند نام کرمانشاه که مدتی باختران شد و بعد تصمیم به تغییر این نام به نام قبلی گرفته شد . یکی از دلایل بازگشت به نام های قبلی مقاومت مردم بر استفاده از نام های پیشین بود و نکته بعدی هم این که وقتی شور انقلابی فروخوابید برخی ها متوجه شدند که برخی از نام ها هویت تاریخی شهرهای مختلف است. مثلا در اصفهان به جز خیابان شیخ بهایی دو خیابان دردشت و جوباره که در تلاقی آن دو خیابان عبدالرزاق اصفهانی قرار دارد نام دو محله قدیمی بوده است که یادآور بخش مهمی از تاریخ ایران است. یا خیابان لطفعلی خان زند، خیابان نمازی در شیراز . در تبریز اگر چه از امیرخیزی که روزگاری محله ستارخان بود یک خیابان باقی مانده است تا ششکلان و باغمیشه که محله های درگیر در مشروطه بودند را می شود روی تابلوی خیابان ها دید. یا در مشهد بازار سرشور و خیابان خسروی، احمد آباد، ملک آباد و وکیل آباد هنوز نام قدیمی خود را دارند. محله های انکس و بریم و بوارده در آبادان نیز این دست نام ها است. البته در برخی از شهرها هم علی رغم گذشت 27 سال از تغییر نام برخی از خیابان ها مردم نام های جدید را به کار نمی برند. خیابان تهران در مشهد علی رغم این که سال هاست که بنام امام رضا است اما همچنان در برگ های برخی از هتل ها با نام خیابان تهران است. یا فلکه ضد، آب و برق که همچنان به همان نام قبلی نام گذاری شده اند. در تبریز همه آدرس ها به چهارراه شهناز می رسد که سال هاست به نام دکتر شریعتی تغییر نام داده است. یا چهارراه پارامونت در شیراز که همچنان به همان نام قبلی است. اما نکته ای که برای من جالب بوده است دیدن نام هایی است که گاهی بسیار عجیب است. چند وقت پیش که به کرمان رفته بودم بسیاری از نام ها همان نام های قدیمی بود در خیابان ها نام های جالبی به چشم می خورد. خیابان هزار و یک شب، خیابان میرزا رضای کرمانی ، خیابان بردسیر ، خیابان هوشنگ مرادی کرمانی، گنجعلی خان و ... . اما موضوعی که نظر من را به خود جذب کرد نام یکی از خیابان های تقریبا اصلی کرمان به نام میرزا آقاخان کرمانی روشنفکر و دگر اندیش دوران قاجار و یکی از کسانی بود جزو تئورسین های لیبرال مشروطه ایران و در ردیف روشنفکرانی مانند میرزا ملکم خان ناظم الدوله و میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا یوسف مستشار الدوله و متهم به بهاییت است.
اگر نگاهی به زندگی میرزا آقاخان کرمانی بیاندازیم متوجه علت تعجب من و تمام کسانی که درباره نام این خیابان در این دوره می شوید.
مورخان میرزا آقاخان را از پیشگامان اندیشه آزادی‌خواهی و به نوعی بنیانگذار ناسیونالیسم نوین ایرانی می‌دانند. او فرزند میرزا عبدالرحیم مشیزی، از خان‌های بردسیر کرمان،و از هواداران فرقه علی اللهی بود و مادرش نیز نوۀ مظفر علی شاه کرمانی از هواداران مشتاق علی شاه بود.میرزا آقا خان در سال ۱۲۷۰ هجری قمری(1232 ه.خ) در قلعۀ مشیز از بلوکات بردسیر زاده شد و خواندن و نوشتن را در بردسیر آموخت و برای ادامۀ تحصیلات راهی کرمان شد و در آنجا فقه و اصول، حدیث و روایت، تاریخ ملل و نحل، ریاضیات، طب، نجوم، منطق، حکمت و عرفان آموخت. معروف ترین استاد وی در این دوران، ملا محمد جعفر کرمانی ملقب به شیخ العلماء بود، که وی مردی حکیم بود و بارها در زمان ناصر الدین شاه به جرم بابی گری زندان شده بود. به دلیل هم نشینی میرزا آقاخان با شیخ جعفر و شیخ احمد روحی فرزند شیخ جعفر، وی با اندیشه‌های شیخ احمد احسائی آشنایی پیدا کرد و تمایلاتی نسبت به بابیت پیدا کرد.
در ۱۳۰۲ هجری قمری (1263 ه.خ) به همراه شیخ احمد روحی از کرمان هجرت کرد و به اصفهان رفت و مدتى در این شهر ماند و مطالعه و آموختن را ادامه داد و در ضمن افكار آزاديخواهانه خود را هم تبليغ كرد. در دورانى كه در اصفهان به سر مى برد، با ميرزا يحيى دولت آبادى، كه در آن زمان ساكن اصفهان بود، آشنا شد. در سال ،۱۳۰۳ به دليل بدگویی های حاكم كرمان، نزد ظل السلطان حاكم مستبد اصفهان، ناچار شد كه به تهران بيايد. در تهران به تدريس و تفسير قرآن اشتغال داشت. پس از چندى در سال ۱۳۰۵ همراه شيخ احمد روحى، از دوستان و همفكران كرمانى اش، تهران را ترك كرد و به استانبول رفت. وی پس از مدتی برای دیدار با مدعی نیابت باب، صبح ازل افندی راهی قبرس شدند. سفر به قبرس همراه با ازدواج میرزا آقاخان و شیخ احمد با دختران صبح ازل بود، گرچه پس از بازگشت از استانبول این دو ازدواج به جدایی انجامید و میرزا و شیخ سرخورده به بغداد رفتند.
پس از کشته شدن ناصرالدین‌شاه، دولت عثمانی، شیخ احمد روحی، خیبر الملک و میرزاآقاخان را که در طرابوزان زندانی کرده بود، به ایران تحویل داد.در سال ۱۳۱۴ هجری قمری مطابق یا ۱۷ ژوئیه ۱۸۹۶ میلادی، محمدعلی میرزا ولیعهد آنان را به اتهام بابی بودن در باغ شمال تبریز سربرید و سرها را پر از آرد کرده به تهران فرستادند.
از وی به جز مقالات چاپ شده روزنامه اختر چاپ استانبول می توان به کتاب های جنگ هفتاد و دو ملت، انشاالله و ماشاالله، نامه باستان،آئینه اسکندری، رساله صد خطابه، هشت بهشت، سه مکتوب و کتاب مکتوبات نام برد. نکته مهم این است که کتاب های میرزا آقاخان کرمانی غیر قابل چاپ در ایران است.
پ.ن: نشد که عکسی از تابلوی این خیابان بگیرم. به جاش یک عکس از بالای مجموعه گنجعلی خان کرمان می گذارم. درباره نام خیابان های شهرهایی که دیدم و حوادثی که مربوط به این نام ها می شود، در پست های بعدی می نویسم.

روی خاطره های شبانه تو پل می زنم
پلی از جنس آهن سرد نگاهت
آن گاه
که از
عشق مملو است

پ.ن: بعد از مدت ها این آوازهای اساطیر ناظری چقدر خوبه.