کوپه شماره ٧

امروز نشستم و باز یک کله چند تا کتاب کنار دستم گذاشتم و خوندم. کتاب هایی که چند وقت بود می خواستم بخونمشون اما یکی دو ساعت وقت اضافه نبود که بک نفس بخونم. میون این کتاب ها بار دیگه «شهادت خوانی قدمشاد مطرب در طهران »نوشته محمد رحمانیان باز ذهنمو مشغول کرد. دوباره افسوس خوردم که چرا این کار را روی صحنه ندیدم. شنیدم یکی از تئاترهای خوبی بوده که در چند سال گذشته روی صحنه رفته البته معلومه دیگه متن و کارگردانی که از محمد رحمانیان بوده و بازی های همیشه درخشان احمد آقالو و مهتاب نصیر پور و علی عمرانی بد نمی شه. در هر صورت متن تاثیر گذاری داره. مانند سایر نمایش های رحمانیان زبان خاص خودش را داره و بخشی از تاریخ را در خودش به تصویر می کشه مثل مجلس نامه، اسب ها و حتی مثل خروس یک تعزیه با نگاهی جدید و خاص یادمه در مصاحبه ای که با رحمانیان داشتم درباره این نمایش خیلی حرف زد این جا می تونین بخونین اما حرف قدمشاد یه چیز دیگه است:« بازی این مردم تمامی نداره؛ گاه در تکیه دولت شمشیر می کشند و گاه در مجلس طپانچه » یکی دو تا صحنه اشه که هر وقت می خونم بغض می کنم یکی صحنه پیش پرده خونی مه لقا:«یک مجلسی می خوام از پدری که رفت و دختری که موند_ یک مجلسی می خوام از چشمی که به در خشکید، از خونی که به جگر خشکید، نه خان دایی نترس، قصه قصه ننه من غریبم نیست_ حوصله کن حاج آقا، حاج خانوم، کبلایی، مشدی_ واسه حوصلت یه یا علی می خوام_ ... بازی این مردا تمومی نداره _ بابا ها پی مشروطه و مشروعه بودن و دخترا زیر لحاف کرباسی اشکاشونو می مشمردند.» یا صحنه شبیه وهب که هاسمیک می گه:«گفت این جنگ جنگ دین نیست، جنگ حریته _ کلمه مقدسه آزادی گفتم آزادی کدوم سوراخ لباس منو وصله می کنه، کدوم تیکه ا شیکم ما را سیر دویم از این این همه آزادی داریم بس نیست آزادیم که زجر بکشیم، آزادیم که خون گریه کنیم، آزادیم که گرسنه باشیم آزادیم که جون بکنیم آزادیم که بمیریم.» انگار خیلی از تاریخ ما در این دیالوگ ها مستتر است. تاریخی که محکوم به تکرار است. امروز باز تو لحظه شهادت خوانی قدمشاد مطرب بغض ام ترکید:« پشت این در خبرای خوشی نیست. پشت این در مردا کمر به قتل ما بستن_ پشت این در نه جشنه نه ساقی، نه بزم و نه می باقی .... ای جماعت واسه نجابتتون یه یا زهرا، واسه غمتون یه یا زینب، واسه دل تون یه یا حسین، واسه صبرتون یه یا علی می خوام.»

من خیلی آدم مذهبی نیستم اما از کودکی برای یک نام ارادت خاصی قائل بودم. نامی که نخستین بار در گوشم خوانده شد تا بدانم شیعه هستم. نامی که نخستین قدم را به مددش برداشتم. علی نامی بزرگ است که در تمام وجوه زندگی من و خیلی دیگر حضور دارد. این شب ها باز نام علی همه جا هست. هر چند تصویر این علی(ع) با علی بزرگی که من لابلایی خطوط تاریخ شناختم تفاوت می کند اما هرچه هست نام بلند اوست. مردی که جدا با افسانه ها یک انسان واقعی و متفاوت بود. همیشه روایت لیله المبیت را می خوانم با خودم فکر می کنم یک آدم چقدر می تونه عاشق باشه چقدر می تونه فدایی باشه. علی (ع) برای من یک نام بزرگ است یک انسان کامل که اگر چه معصوم است اما اگر خطایی هم می کند به جبران آن تلاش می کند.

امروز روز منه روزیه که به خودم تعلق داره هرچند هیچ سندی ندارم که ثابت کنه اما همین که خودم می دونم کافیه.

اين مطلب هم يكي از مطالبيه كه پارسال به مناسبت روز حافظ براي سايت نوشتم.

شعر حافظ همه بيت الغزل معرفتست
آفرين بر نفس دلكش و لطف سخنش

كافيه ايراني باشي يا فارسي بداني. هر وقت دلت مي گيرد يا خيلي خوشحالي، يا شب هايي كه با خانواده و دوستانت دور هم جمع هستيد شب يلدا يا سر سفره سال تحويل بي اختيار به سراغ كتاب هايمان مي رويم.
حتي اگر اهل كتاب خواني هم نباشيم بالاخره چند كتاب هست كه هميشه به آنها مراجعه كنيم. يكي از آنها حتما ديوان خواجه شمس الدين محمد است آن را برمي داريم و حمد و فاتحه اي به روان او مي فرستيم و چشم ها را مي بنديم و مي خوانيم:
اي حافظ شيرازي
تو محرم هر رازي
من طالب يك رازم
تو صاحب آن فالي
بر سر شاخ نبات
بر پير مراد
بگو
و او پاسخ تو را از ششصد سال پيش مي دهد. حافظ شش صد سال است كه در دل همه مردم ايران زنده است.
خواجه شمس الدين محمد شيرازي در سال 726 قمري در شيراز به دنيا آمده در دوره اي كه حكومت ايلخاني در ايران به پايانش نزديك مي شد. نام پدرش بهاالدين بود. از كودكي خواجه شيراز اطلاع چنداني در دست نيست. اما ‌آنچه مسلم است او در مدارس ديني تحصيل كرده بود و حافظ كل قرآن بود و تفسير مي دانست.
عشقت رسد به فرياد در خود به سان حافظ
قرآن ز بر بخواني با چهارده روايت
با بررسي شعر حافظ مشخص مي شود كه او به زبان فارسي مسلط بود و از زبان عربي نكات فراواني مي دانست و ادبيات عرب را مي شناخت. او پيرو خط فكري خاص نبود. از همه انديشه هايي كه در اطرافش بود بهره مي گرفت و شعر مي گفت.‌ از اين كه حافظ سرودن اشعار خود را از كجا و با كدام بيت آغاز كرده هيچ اطلاعي در دست نيست. شغل واقعي او را نيز نمي دانيم. آنچه مسلم است حافظ بايد داراي يك شغل اداري درباري بوده باشد كه لقب خواجه را به او داده اند. البته او در اشعارش شيخ ابواسحاق و شاه شجاع را ستايش مي كند.
آنچه از شعر حافظ بر مي آيد شيراز در دوران حيات او فضاي نسبتا آرامي داشته است، آل مظفر بر آن حاكم بودند. بر زندگي حافظ سه نفر نقش زيادي داشتند يكي شيخ اسحاق اينجو كه 12 سال بر فارس حكومت كرد و حكومتش همزمان با جواني حافظ بود و با او دوستي زيادي داشت. دوم امير محمد مبارزالدين كه پايه گذار حكومت آل مظفر بر فارس بود كه به تزوير به تخت نشست. او در شيراز قتل عام زيادي كرد و شهر را به يك محتسب خانه تبديل كرد حافظ از او نفرت داشت و در اشعارش همواره از او به عنوان محتسب نام مي برد.
نفر سوم شاه شجاع بود كه بيست و هفت سال از زندگي حافظ در زمان او گذشت. او آرامش نسبي به شيراز آورد و به اقتدار خاندان آل مظفر كمك كرد. حافظ چنانچه از اشعارش هم مشخص است با او رابطه نزديكي داشت.
حافظ اگرچه استاد غزل عارفانه است، اما ديوان حافظ كتاب عشق و كامل كننده انديشه هاي سنائي، مولوي، سعدي و عارفان ديگر است. او راه حل زندگي بشر را در عشق مي شناسد. حافظ از سرزميني برخاسته بود كه ديار ادب پرور و شاعرخيزي است. در واقع خلاصه كننده انديشه هاي پيش از خودش است. اكثر كتاب هاي پيش از خودش را به خصوص در زمينه اشعار عارفانه و زندگي عرفا خوانده و از آنها بهره گرفته بود. ديوان اشعار حافظ مهم ترين كتاب غزل فارسي است. يكي از كساني كه حافظ از او تاثير گرفت عطار نيشابوري بود. عطار از بنيانگذاران جريان عرفاني در شعر و ادب فارسي است و حافظ از او بهره فراوان جست. لسان الغيب كه 50 سال پس از سعدي به دنيا آمد از همشهري خود سعدي نيز تاثير فراواني گرفت. اما از نظر دنياي دروني بيش از همه به عطار نزديك مي شد و به شيوه عطار از تاريكي به سمت روشني مي رود.
حافظ از مولوي هم تاثير پذيرفته اما با آن كه به لحاظ تفكر با مولوي اشتراك هايي داشت اما بيان شعرش با او تفاوت داشت. حافظ بيشتر طالب عرفان زميني بود. مولوي عشق را الهي مي ديد.
اشعار حافظ پر راز و رمز هستند كه خيلي از مفسران نتوانستند به راز برخي از ابيات او پي ببرند. از نظر حافظ عشق در نهايت يعني دست يافتن به سرچشمه و گوهر زندگي. او همچنين در اشعارش از قرآن تاثير فراواني گرفته است.
در مورد جزييات زندگي خواجه حافظ شيرازي اطلاعات چنداني در دست نيست اما مي دانيم كه او به شهر خود شيراز عشق مي ورزيد.
خوشا شيراز و طرف بي مثالش خداوندا نگهدار از زوالش
نكته مهم در اشعار حافظ ايهامي است كه تا امروز باعث ماندگاري آنها شده است. اشعار حافظ را هر كسي به ديد خود تفسير مي كند و همين است كه مردم براي تفال دست به حافظ مي كشند و از او مدد مي گيرند.
اين مرد بزرگ در سال 791 قمري در شيراز دار فاني را وداع گفت. اما شعرش تا امروز زنده و پايدار مانده است.

امروز را می خواستم با تو آغاز کنم با تویی که همه چیزی و همه از توست

چند روزیه که می خوام بنویسم اما برنامه های متعدد و نوشتن ها نمی گذارد. روز مولانا که پنج شنبه بود. امروزم که روز نادر ابراهیمی بود. مردی که کودکی ما را با داستان هلی سنجاب ها، قصه های گل های قالی و به قول بنفشه آن ماشین دودی قدیمی و چادرهای کانون کنار تئاتر شهر ( فردا حتما یک چیزی ازش می نویسم.)هزار رنگ کرد و بزرگتر که شدیم خاطره ای از سفرهای هامی و کامی و روزی با خاطره های عشق سولماز اوچی و گلن اوجا و خاطره آتش بدون دود و بار دیگر شهری که دوستش دارم . امروز این نادر ابراهیمی که دیدم مردی نبود که خاطره کودکی و تلاش هایش در مهدکودک ها می دیدیم این نادر ابراهیمی که این قدر دیر به یادش افتادیم دیگر نمی نویسد دیگر نامه های عاشقانه به همسرش نمی نویسد. لعنت به فراموشی که بیشتر فراموشی ما است نه فراموشی نادر ابراهیمی.
راستی اینم گزارش تصویری حضور نادر ابراهیمی از همکار خوبم حسن غفاری

یاران قدیمی اداره تئاتر گرد آمده بودند تا دوباره دیداری با خانه قدیمی داشته باشند. یاران قدیمی دوباره گرد هم آمده بودند تا خاطرات تلخ و شیرین روزهای گذشته را در پس دیوارهای آن زنده کنند. آمده بودند تا بگویند هنوز این جا اداره و خانه آن ها است. تا بگویند تک تک آجرهای این بنای 40 و چند ساله از همت تک تک آن ها بر روی هم گذاشته شده است.

کاش با شبی بودم، نرم، برای لحظه ی سنگین خستگی هایت.