کوپه شماره ٧
Thursday, July 05, 2007
بانوي آب هاي جاري
Labels: فحشای مقدس
در ادامه بحث فحشای مقدس و همزمان با روز مادر فکر کردم که اشاره اي به نمادهای زنانگی در اساطیر جالب باشد. البته این بحث مقدمه مجموعه مطالعاتي است امیدوارم وقتی به جای قابل طرحی رسید به طور مفصل بنويسم.
در اساطیر جهان همواره بحث ایزد بانوان در کنار خدایان یا رب النوع ها مطرح بود است و بدون اغراق تمام تمدن های دنیا در زمان حیات خود همواره در کنار اشکال مختلف خدایان نرینه ایزدان مادینه ای هم وجود داشتند که مکمل حیات خدایان بودند. بیشتر این رب النوع ها خدایان باروری، زایش، عشق و در نمونه هایی هم خدایان جنگ بودند مانند آتنا که ربه النوع شهر آتن بود. نماد الهه های باروری ستاره زهره یا ناهید یا همان ونوس یونانی بود که نزدیکترین سیاره به زمین است که هر شب زودتر از ستارگان دیگر در آسمان دیده می شود و به صورت ستاره ای پنج پر تصویر شده است. در طول تاریخ تمدنی نام هایی متفاوت از این ایزد بانوان می شنویم: اوزریس مصری، ایشتار سومری و بابلی، ونوس یونانی، آفرودیت رومی و آناهیتای ایرانی........ در اين جا پيش از پرداختن به نماد مادينگي در اساطير ايراني تنها يك نمونه از اين خدايان مادينه را معرفي مي كنم:
ایشتار ایزد بانوی بابلی؛ ربه النوع عشق و باروری که در اساطیر او را دختر آنو بوده است. او معشوقی است که گیل گمش را به جنگ با اهریمنان فرستاد. در اساطیر هست که برادر و شوهر ایشتار می میرد و او برای بازگردان او از سرزمین مردگان به هفت طبقه عدم می رود و در هر مرحله بخشی از پوشش را اهدا می کند و نهایتا در انتها سفر باز می گردد. بازگشت او به همراه معشوقش زایش طبیعت را به همراه دارد.
آناهیتا: آناهیتا یکی از مهمترین اساطیر و ایزد بانوان جهان کهن و ایرانی است. آناهیتا در فرهنگ ایرانی به عنوان الهه باروری است. تصویر او در میان اساطیر تصویر زنی است معصوم پیچیده در لباسی طلایی با تاجی طلایی که غالبا سینه راست خود را در دست می فشارد. در واقع براساس نظر برخی از محققان او ادامه ننه ی آب هایی است که در دوران عیلامی پرستیده می شد. این ایزد بانو در دوران حضور آریایی ها و مزدیسنی تبدیل به یکی از همراهان اهورمزدا شد.اردیسور آناهیتا سرچشمه همه آب های زمین است. او سوار بر گردونه ای می آمد که چهار اسب آن را می کشیدند: باد و باران، ابر و تگرگ. آناهیتا سرچشمه زندگی، پاک کننده تخمه همه نرها، رحم زنان، تصفیه کننده شیر مادران و به دلیل نسبتش با زندگی یاور جنگندگان در صحنه نبرد بود.
در ادبیات اوستایی آبان یشت یکی از بخش هایی است که به اردیسور آناهیتا اختصاص دارد.
نزول او در روی زمین را چنین توصیف می کنند:« ای زردتشت اردیسور آناهیتا از آن ستارگان به سوی زمین آفریده اهورمزدا فرود آمد و چنین گفت.....
او در پاسخ به آشو زرتشت که از آ
آیین پرستش او را دارد می گوید:« به راستی اسپنتمان پاک! با این ستایش مرا بستای، با این مراسم پرستش من را به جای بیاور. از هنگام برآمدن خورشید تا به وقت فرورفتن خورشید از این زور (نوشیدنی مقدس)من تو توانی نوشید و آتربانی که از پرسش و پاسخ آگاهند و خردمند آزموده ای که کلام مقدس در او حلول کرده باشد.
در یک توصیف اوستایی اردیسور آناهیتا یک دختر جوان زیبا رو و خوش اندام است که کمر به میان بسته است و راست بالا که یک لباس پر زر و زیور به تن دارد. در دست او یک برسم در دست راست و یک گوشواره زرین است.
آناهیتا در لغت فارسی به معنی پاک؛ بی آلایش و بدور از پلشتی است. او به بزرگی تمام آب های زمین است. در اساطیر زرتشتی آمده است که او نگاهبان سه نطفه زرتشت است که در آب دریاچه مقدس است . در برخی از عقاید میترایسم او را مادر مهر می دانند و واژه مهراب برای مهر به معنی جایگاه مهر از نام بانوی آب گرفته شده است. با این همه او مادر زمین نبود. چرا که در ایران بانوی ایزدی دیگری که از امشاسپندان بود؛ یعنی سپنه آرمیتی این جایگاه را داشت. در گذشته روز زن در تلاقی نام سپندار مذ و ماه سپندار مذ یعنی اسپند ماه روز زن بود که برابر با پنجمین روز اسفند ماه است.
امشاسپند سپندار مذ که در زمین آبادي و خرمي و پاکي و باروري را مستقر مي‌كند. بدین دلیل می گویند هر کس به کشت و کار و آبادانی بپردازد، امشاسپند سپندارمذ را خوشنود ساخته است. از گذشته دور در اين روز زنان از كارهاي خانه معاف هستند و آيين‌هاي اين روز را برپا مي‌كنند و هديه مي‌گيرند. ايزدبانويي كهن كه در آيين زرتشتي ظهور كرد و تبديل به يكي از امشاسپندان شد. سپندارمز موكل زمين و زن خوب است. به همين علت روزي را كه منصوب به او بوده به نام سپندار مذ است جشن زنان برگزار مي شد.
سپنتا آرميتي شكل مونث كلمه سپنت يا سپنته است معادل امروزي براي اين كلمه ايراني و اوستايي مقدس است. سپنتا آرميتي در پهلوي معناي درست منشي دارد. همه جهان فرزندان سپندارمذ هستند، اما خصوصيت‌هاي اين امشاسپند بيشتر جنبه معنوي و روحاني زنان را دربر مي‌گيرد. اين امشاسپند چون موكل زن و زمين بود نگهباني از مرزها را نيز بر عهده داشت و همان ايزدي است كه تير را براي آرش آماده كرد تا مرز ايران و توران را دوباره ترسيم كند و تير آرش شيوا تير را تا آن سوي جيحون همراهي كرد. فردوسي در شاهنامه درباره سپندار مذ مي‌سرايد:« سپندار مذ پاسبان تو باد / ز خرداد روشن روان تو باد.
اساطير و نمادهاي مادينگي در ايران پس از اسلام
يكي از ويژگي هاي ايرانيان در طول تاريخ عدم تطبيق پذيري با فرهنگ و تمدني بود كه از خارج از مرزها به آن وارد مي شد. در واقع به جز دوره معاصر تمام اقوامي كه به ايران حمله كرده و از نظر نظامي بر اين فلات دست يافته اند نه تنها نتوانستند تغيير در نظام هاي فكري و فرهنگي آن ها بدهند، بلكه به نحوي از اين فرهنگ اين سرزمين تاثير گرفتند كه چندين سال پس از غلبه برآن مغلوب واقعي مي‌شوند. نه فرهنگ و تمدن يونان در عصر پريكلس توانست تاثير ماندگاري برروي ايرانيان بگذارد نه مغولان صحرانشين. اين خصوصيت در زمان ورود اسلام به ايران به روشني مشهود است. ايرانيان دين اسلام را به طرق مختلف پذيرفتند. اما تلاش كردند تفسير ايراني خود را از دين داشته باشند. در اين جا نمي‌خواهم بحث بپردازم كه ايرانيان شيعه را برگزيدند كه نزديك ترين مذهب در ميان مذاهب مختلف اسلام به اعتقادات ايرانيان بود. در مورد انطباق نهضت شيعيه و اعتقادات ايراني نيز بحثي طولاني است. تنها ذكر اين نكته خالي از تاكيد نيست كه شيعيه‌اي امروز ما آن را مي‌شناسيم شكل ايراني شده اسلام است. يكي از اين موارد موضوع اسلامي شدن نمادهاي زنانگي در فرهنگ ايراني است. بالاتر اشاره شد كه ايرانيان ايزدبانوي آناهيتا را مي پرستيدند. اين ايزدبانو هيچگاه مقام امشاسپندي يا صفتي از صفات اهورا مزدا را نداشت بلكه گاهي هم رديف و بالاتر از امشاسپدان قرار مي‌گرفت. پس از ورود اسلام با توجه به مقام حضرت فاطمه زهرا (س) بانوي بزرگوار اسلام برخي از صفات آناهيتا را به ايشان دادند. يكي از اين صفات لقب بتول به معناي پاك و به دور از هر گونه آلودگي بود كه به حضرت زهرا(س) اطلاق شد. اين لقب دقيقا معناي درست كلمه آناهيتا درزبان فارسي است. درواقع آناهيتا شكل نفي شده كلمه ناهيته يا ناهيد است كه با حرف آ شكل منفي و معناي پاك و بدور از آلودگي را به خود گرفته است. از سوي ديگر ما در ميان اساطير آناهيتا را به عنوان بانوي آب ها مي شناسيم. در اعتقادات شيعي مهريه حضرت زهرا آب بود.
<< Home